'We moeten lef tonen'

Versterk het professionele zeggenschap van verpleegkundigen en werk vanuit het netwerk aan oplossingen. Meer regie over de eigen beroepsontwikkeling is nodig om de toenemende zorgvraag het hoofd te kunnen bieden. Dit zei Bianca Buurman, Chief Nursing Officer en hoogleraar Acute ouderenzorg (Amsterdam UMC), op 10 november tijdens de eerste aflevering van RN2Blend TV, een serie interactieve webinars van onderzoeksprogramma RN2Blend. “We moeten lef tonen.”

Zorg in 2030

Buurman ging in gesprek met Hester Vermeulen, hoogleraar Verplegingswetenschap (Radboudumc) en voorzitter van de onderzoeksgroep van RN2Blend, over hoe de zorg er over 10 jaar uitziet en wat dit betekent voor het werk van de verpleegkundige. “In 2030 moeten we veel meer zorg verlenen met minder mensen. We gaan van 4 werkenden per oudere naar 2 werkenden per oudere. Dit levert een groot arbeidsmarktvraagstuk op.”

In hoeverre is dit op te vangen door technologie, vraagt een kijker zich af. Buurman: “Technologie zal een belangrijkere rol spelen, bijvoorbeeld bij het voorkomen van zorg door het op afstand monitoren van de patiënt. Maar er blijft altijd een verpleegkundige nodig om mee te kijken en te coachen. En bepaalde taken van de verpleegkundigen zijn niet over te nemen door technologie.”

Netwerk

“We moeten vanuit het netwerk werken aan oplossingen”, vervolgt Buurman. “Steeds meer zorg verplaatst naar buiten de ziekenhuismuren, dichterbij de patiënt. Huisartsen, specialisten en wijkverpleging zullen meer gaan samenwerken. Je ziet dat netwerkzorg tijdens de coronacrisis een impuls heeft gekregen. Maar bekostiging is nog vaak een probleem. Die is hier nog niet goed op ingericht. Ook is het belangrijk telkens te onderzoeken wat verplaatsing van zorg oplevert. Als het kwalitatief goede zorg is, maar er zijn meer verpleegkundigen nodig, moeten we het dan wel doen? Dit zal per zorgvorm verschillen.”

Gedurende de uitzending konden kijkers reageren en vragen stellen. Een kijker zegt te verwachten dat dynamische netwerken in betekenis gaan toenemen, terwijl traditionele zorgorganisaties minder dominant worden. “In die netwerken functioneren wijkverpleegkundigen als dynamische netwerkondersteuners. Zij zullen mantelzorgnetwerken opzetten en ondersteuning bieden, afgestemd op de persoonlijke behoefte van cliënten. In deze netwerken werken naar behoefte zorg- en welzijnsprofessionals.”

Een andere kijker denkt dat de verpleegkundig specialist (VS) een belangrijke rol in de regievoering kan vervullen voor ouderen en chronisch zieken thuis. “Ook in het voeren van gesprekken over grenzen en wensen. Dit kan ook preventief werken en helpen in vroegondersteuning. Is een dergelijke ontwikkeling in zicht? Is het anders vormgeven of inzetten van onze beroepsgroep (differentiatie, specialisatie, maar ook over de silo's heen werken) een optie?”

Professionele zeggenschap

De zorgvraagontwikkeling voor 2030 levert veel vraagstukken op voor de verpleegkundige beroepsgroep. Hoe gaat verpleegkundig werk eruitzien, hoe leiden we mensen op? En hoe kan professionele zeggenschap bijdragen aan het toekomstbestendig maken van verpleegkundige zorg? Buurman: “Wat betreft professionele zeggenschap van verpleegkundigen is nog wel een slag te slaan. Het gaat dan over de invloed die je hebt op de ontwikkeling van het vak en zaken als loopbaanmogelijkheden, opleiding, erkenning en waardering. Uit onderzoek blijkt dat aandacht hiervoor leidt tot behoud van verpleegkundigen en betere zorg voor de patiënt. Maar verpleegkundigen moeten dan wel zo betrokken worden dat ze die zeggenschap kunnen uitoefenen.”
 
“We moeten als verpleegkundige beroepsgroep niet alleen aan tafel zitten en meepraten”, vindt Buurman, “maar een stap verder gaan: richtinggevend zijn. We moeten samen de agendapunten bepalen. Dit vereist meer landelijke samenwerking, een actieve achterban. Het netwerk sterk maken om de regie te kunnen pakken. Je ziet al wel dat VAR’en vanuit verschillende organisaties samenwerken. Als het gaat over netwerkzorg heb je met elkaar te maken. Maar het staat nog in de kinderschoenen.”

Meer samenwerken

Buurman vraagt kijkers te reageren op de stelling: Wat is nodig om landelijk, regionaal en in de organisatie als beroepsgroep de regie te nemen over beroepsontwikkeling om zorg nu en in 2030 te kunnen leveren?

Een deel van de reacties gaat over het belang om als beroepsgroep meer de samenwerking op te zoeken: “Ontwikkel een gedeelde visie op de ontwikkeling van het verpleegkundige beroep en neem dit als vertrekpunt voor het professionele zeggenschap.”

“Ondersteun in het opbouwen van netwerken, stimuleer dit ook met prioriteit vanuit gemeenten en provincie. En maak de thema's concreet. Dus wat zijn de maatschappelijke dillema's die je wil verbeteren. Dit helpt om ook de samenwerking te concretiseren.”

“Het is heel belangrijk om meer samen te werken en elkaar op te zoeken als beroepsgroep. Maar dat zit niet in de aard van de verpleegkundige, terwijl het aan het bed wel kan.” 

“Wat te doen om in actie te komen? Faciliteer lokale en landelijke 'Nursing Councils' (analoog aan Magnet Hospitals) met een afvaardiging van verpleegkundigen.”

“Is het CNIO-netwerk Nederland bekend? Dit netwerk werkt al landelijk en regionaal, over de grenzen van ziekenhuizen heen. Waar vaak het verpleegkundig proces en invloed op de agenda staat. En laagdrempelig te benaderen is.”

“Wees inhoudelijk goed voorbereid en laat zien dat je wilt samenwerken met het management. Over het algemeen willen we hetzelfde doel bereiken, maar praten we soms een andere taal. Hier moet een brug gebouwd worden.”

Faciliteren van zeggenschap

Verpleegkundigen moeten ook de gelegenheid krijgen zich te ontwikkelen om die regie te kunnen pakken, vindt Buurman. Haar advies luidt dan ook: maak tijd en ruimte vrij om zeggenschap te kunnen uitoefenen. Erken professionele zeggenschap in de organisatie en op landelijk niveau. “Het moet de norm zijn dat verpleegkundigen aan tafel zitten als het over deze groep gaat.”

Ook hierop reageren de kijkers: “Als je verpleegkundigen bestuurlijk wilt laten meepraten, helpt het als ze geschoold zijn in een breder (bestuurlijk) perspectief. Op die manier praten ze niet alleen mee vanuit een persoonlijk kader of de afdeling, maar meer vanuit de hele beroepsgroep. Vaak zie je de rol wel terugkomen bij verpleegkundigen die zitting hebben in een VAR. Daarnaast is het goed om van tevoren te bepalen waar de verpleegkundige inspraak uit moet bestaan.”

“Geef verpleegkundigen ter ondersteuning een 'bestuurskunde-light'-module. Veel verpleegkundigen willen wel, maar hebben onvoldoende kennis!” “Er zijn volgens mij veel verpleegkundigen die zich op dit vlak willen ontwikkelen. Maar het blijkt ook heel lastig om dit te doen. Het mag, maar je krijgt er dan niet meer salaris voor. Soms krijg je veel gelegenheid om het te doen, maar het uit zich niet uit in je salaris.” 

“Mijn ervaring nu is dat regie voeren/zeggenschap hebben vaak een eigen tijdsinvestering is die door de werkomgeving niet altijd gefaciliteerd wordt, waardoor je, als je al 24-32 uur werkt, het soms wel laat zitten.” “De realiteit binnen mijn werkplek is dat zeggenschap formeel wel bestaat, maar in de praktijk beperkte impact heeft. Hoe kunnen we dit in 5 jaar omdraaien?”

“Zou het bijdragen aan zeggenschap, als verpleegkundigen, net als artsen, hun werk op de vloer combineren met bestuursfuncties/onderzoeksfuncties? Nu zie je dat verpleegkundigen die het onderzoek ingaan of een bestuurlijke functie krijgen, het bed verlaten.” 

“Geef de verpleegkundige meer kennis, handel- en beslissingsbevoegdheid. Dus meer verpleegkundig specialisten, niet op de poli maar juist in de wijk en in de ouderenzorg, dichtbij de patiënt. Met meer bevoegdheid kan er sneller geschakeld worden en dat betekent efficiëntere zorg.”

“Je spreekt over regie nemen, maar zou je ook kunnen spreken over ‘emancipatie’? De emancipatie van verpleegkundigen?”

Wettelijke verankering

Onlangs dienden politieke partijen GroenLinks en de VVD een wetsvoorstel in om zeggenschap van verpleegkundigen wettelijk te verankeren. Is zo’n wet nodig, vraagt Buurman aan het publiek. Een ruime meerderheid (70%) vindt van wel. “Zo’n wet is een stap in de goede richting. Zodra de inspectie meer aandacht heeft voor verpleegkundige invloed, worden de VAR’en ook serieuzer genomen in de organisatie is mijn idee.” 

Niet iedereen is zonder meer voorstander: “Wettelijke verankering zegt niets over de kwaliteit van de zeggenschap.” Ook Buurman betwijfelt of een dergelijke wet nut heeft. “Het is een ander verhaal als je openlaat hoe je dit invult, maar het risico bestaat dan dat er dan te weinig impuls is.” In België is verpleegkundige inspraak al wel vastgelegd in de wet, reageert Vermeulen. “Daar staat in de wet dat elk ziekenhuis een Chief Nursing Officer moet hebben.”

Structuur en cultuur

En in welke governancestructuur zouden we het zeggenschap moeten beleggen? De ene organisatie is al meer toe aan een multidisciplinair bestuur dan de ander, ziet Buurman. Moeten we de focus al leggen op een multidisciplinaire bestuursraad, vraagt Buurman aan het publiek. Een kleine meerderheid vindt van niet. We moeten eerst stappen zetten als beroepsgroep, vinden zij. 

Ook structuren binnen de afdeling kunnen leiden tot een nieuwe cultuur, waar meer plaats is voor professionele zeggenschap, aldus Buurman. Als voorbeeld noemt zij de academische leerwerkplaats. “Door onderzoek, zorg en onderwijs met elkaar te verbinden, komt professionalisering en het stimuleren van nieuwe ontwikkelingen van de grond. Dit leidt weer tot meer initiatief door de beroepsgroep.”

Ook hierover doen kijkers suggesties: “Start met de ontwikkeling van lerende teams. Mogen leren, je veilig voelen bij elkaar, enzovoorts. Van daaruit leren profileren naar andere niveaus.” “Faciliteer verpleegkundigen om zich door te ontwikkelen, masters te volgen en biedt ze een omgeving waarin ze dat ook weer terug kunnen koppelen aan de praktijk.”

“Zet in op duobanen, waarbij verpleegkundigen zowel in het ziekenhuis werken als in de wijk. Dat is niet alleen gunstig om mensen te behouden, maar ook om de specialistische kennis die nodig is in de wijk, over te brengen naar de collega's daar. En de collega's van het ziekenhuis krijgen zo meer zicht op wat er in de wijk gebeurt.”

Lef tonen

Hoe zorgen we er als beroepsgroep voor dat we niet alleen praten over zeggenschap, maar het ook in de praktijk gaan toepassen, vraagt een kijker zich af. Buurman en Vermeulen: “We moeten iets brutaler zijn. Geen babystappen zetten, maar lef en leiderschap tonen. Een visie hebben en die proberen te verwezenlijken. Samen een effectief netwerk vormen, zodat we de ontwikkelingen verder kunnen brengen.”

Kijk de uitzending van 10 november terug!

Meedoen aan RN2Blend TV? 

Live een webinar volgen, met de mogelijkheid om vragen te stellen en mee te praten? Dat kan nog op de dinsdagen 24 november, 1, 8 en 15 december en 12 januari, telkens van 16.00 – 17.00 uur. Deelname is gratis, aanmelden kan per webinar of voor de hele reeks via deze link. Je kunt je ook aanmelden als je het webinar op een later moment wilt terugkijken. Bij vragen kun je contact opnemen via info@rn2blend.nl.