Nieuw licht op cruciale rol verpleegkundigen in COVID-tijd

Verpleegkundigen werden tijdens de COVID-crisis gevierd als frontliniehelden aan het bed. Spreken over ‘helden’ is begrijpelijk, stelt RN2Blend-onderzoeker Syb Kuijper. Het laat waardering zien voor verpleegkundig handelen tijdens de crisis. “Maar tegelijkertijd belemmert het ook betekenisvolle discussies over de cruciale rol die verpleegkundigen speelden in het organiseren van COVID-zorg."

Kuijper en zijn collega’s onderzochten de rol van verpleegkundigen in COVID-zorg. Het onderzoek laat zien hoe verpleegkundigen van grote waarde waren in het vormgeven, opzetten en draaiende houden van COVID-zorg tijdens de eerste crisisperiode en tijdens latere ‘golven’ van de pandemie. De onderzoekers belichten de actieve en organiserende rol van verpleegkundigen en het cruciale belang hiervan voor het functioneren van het zorgsysteem. 

Improvisatievermogen en creativiteit

Verpleegkundig organisatiewerk is volgens Kuijper een onderbelicht thema in zowel de verpleegkundige literatuur als in de zorgpraktijk. Met name het organisatiewerk verder weg van de directe patiëntenzorg is relatief onbekend terrein. “En juist daar wilden we meer over weten”, vertelt hij. “De COVID-periode is wat dat betreft ontzettend leerzaam geweest. Juist doordat verpleegkundigen zich konden onderscheiden door hun kennis van lokale zorgprocessen en uiteenlopende ziektebeelden. En hun improvisatievermogen en creativiteit lieten zien.”

Innovatie van de grond

“Die specifieke kennis en expertise stelde verpleegkundigen in staat adequaat te handelen in een nieuwe, onzekere crisissituatie”, vervolgt Kuijper. “En daarin het voortouw te nemen.” Tijdens de eerste fases van de pandemie werden ziekenhuizen overvallen door het virus en de toestroom van patiënten. “Juist op dat onbekende terrein kwamen allerlei innovaties van de grond en speelden verpleegkundigen een belangrijke rol in het draaiende houden van de zorgverlening. Ze transformeerden de ziekenhuizen ad hoc in crisisinstellingen en bedachten ter plaatse nieuwe werkroutines en methoden.” 

Verpleegkundigen pas laat in crisisteams

Dat dit organiserende werk weinig in beeld komt, heeft volgens Kuijper gevolgen voor de positie van verpleegkundigen en hun rol en inbreng in de besluitvorming binnen zorgorganisaties. “Tijdens de eerste coronagolf duurde het bijvoorbeeld maanden voordat verpleegkundigen uitgenodigd werden in de crisisteams en konden meebeslissen. Terwijl hun aandeel en expertise essentieel bleek. In ons onderzoek proberen we juist aan díe expertise woorden te geven – om zo ook hun positie in organisaties en besluitvorming te versterken.”

Organisatiewerk versterken

De inzichten uit dit onderzoek helpen Kuijper en zijn collega’s in hun verdere onderzoek naar verpleegkundig werk. Momenteel lopen de onderzoekers mee in een aantal ziekenhuizen die experimenteren met functiedifferentiatie. Ze kijken naar de verschillende manieren waarop gedifferentieerd werken in de dagelijkse zorgpraktijk vorm krijgt. Kuijper: “Ook hier zie je dat verpleegkundigen zich op nieuw terrein bevinden en aftasten wat mogelijk en wenselijk is, en wat niet. Bijvoorbeeld: hoe geef je de verpleegkundige rollen in een team vorm? En hoe kun je zeggenschap van verpleegkundigen vergroten in organisatie- en kwaliteitsvraagstukken en besluitvorming?"

Onderzoek doen in COVID-tijd: interessant en lastig tegelijk

Kuijper: “De COVID-periode was een razend interessante tijd om onderzoek te doen. Het bood een unieke kans om meer te leren over verpleegkundig beroep. Hoe gingen verpleegkundigen om met het onvoorspelbare karakter van de crisis? Hoe positioneerden verpleegkundigen zich binnen hun organisaties en welke rol speelden ze in de organisatie en uitvoering van COVID-zorg? Maar onderzoek doen was soms ook lastig. Tijdens de eerste golf golden strenge restricties in de ziekenhuizen. We introduceerden toen een dagboekstudie, waarin verpleegkundigen en andere professionals hun belevenissen deelden. Daarna deden we digitaal interviews. En vanaf de tweede golf lukte het ook om mee te lopen in de ziekenhuizen.”

Benieuwd naar de studie? Lees de publicatie van het onderzoek in Sociology of health & illness: Assembling care: How nurses organise care in uncharted territory and in times of pandemic.

Meer weten over het deelonderzoek van Iris Wallenburg, Martijn Felder, Roland Bal en Syb Kuijper? Bekijk de pagina van Deelonderzoek 1 - Organisatie en waardering verpleegkundig werk op RN2Blend.nl.