'Kennis en ervaring verpleegkundige onmisbaar in organisatie coronazorg'
RN2Blend-onderzoekers Syb Kuijper, Martijn Felder, Roland Bal en Iris Wallenburg liepen afgelopen jaar mee met verpleegkundigen die in de coronazorg werken. In dit blog vertellen de onderzoekers over de inzichten die dit opleverde. "Verpleegkundigen laten dagelijks zien dat ze, ondanks de enorme belasting, in hoogst onzekere tijden de continuïteit van zorg kunnen organiseren en waarborgen."
"In de ziekenhuizen spraken we veel verschillende verpleegkundigen in diverse organisatielagen, zoals verpleegkundigen van algemene en specialistische afdelingen, IC-verpleegkundigen, COVID-19-coördinatoren, VAR-voorzitters en verpleegkundig directeuren. De crisis heeft een onmiskenbare weerslag op hun werk. Tegelijkertijd zien we dat verpleegkundigen bij uitstek in staat zijn op krachtige en creatieve wijze COVID-19-zorg te organiseren en te verlenen, en spelen zij een belangrijke rol in de organisatie van de dagelijkse zorg.
Dit roept bij ons een tweetal vragen op. Wat maakt dat juist verpleegkundigen zo goed slagen zich aan te passen aan onverwachte en onzekere omstandigheden en veranderende zorgvragen? En hoe ‘doen’ verpleegkundigen kwaliteit, wanneer werkprocessen en routines vloeibaar worden in crisisorganisaties? Hierbij besteden we aandacht aan het (veelal impliciete) werk dat verpleegkundigen dagelijks verrichten om een kwaliteitsomgeving te creëren.
Verpleegkundig perspectief
Om antwoord te kunnen geven op deze vragen is het belangrijk om eerst te onderscheiden wat nu precies het ‘verpleegkundig perspectief’ is, en hoe dit bijdraagt aan de organisatie van (corona)zorg. We baseren ons hierbij op het werk van Davina Allen, een Britse socioloog en verplegingswetenschapper. Volgens Allen is het organiserende werk van verpleegkundigen niet alleen een natuurlijk onderdeel van verpleegkundig werk, maar ook essentieel voor het verlenen van goede en veilige zorg. In haar boek The Invisible Work of Nurses uit 2014, beschrijft Allen dat verpleegkundig werk gebaseerd is op een samengaan van organiserende, praktische en klinische kennis. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het verbinden van gefragmenteerde zorg, contact onderhouden met verschillende zorgprofessionals en het inspelen op veranderende situaties in de organisaties en van patiënten. Dit organiserende werk vindt plaats op alle organisatieniveaus, zowel bij verpleegkundig werk ‘aan het bed’ als daarbuiten. In ons eigen onderzoek, en met het meelopen met COVID-19-coördinatoren in verschillende ziekenhuizen, krijgen we zicht op de manier waarop verpleegkundigen de adaptieve organisatie van coronazorg vormgeven.
Dat wat in de literatuur beschreven staat, zagen we terug in de praktijk. Namelijk dat verpleegkundigen zich onderscheiden door het handelen en organiseren van zorg in een bredere organisatiecontext te plaatsen. Een goed voorbeeld uit onze bevindingen is het werk van een COVID-19-coördinator die zich met capaciteitsmanagement en het overplaatsen van COVID-19-patiënten bezighoudt. Capaciteitsmanagement vereist zowel organisatorische, medische en praktische kennis. In onze observaties zagen we hoe de coördinator hiervoor actief zijn verpleegkundige kennis inzet. Denk hierbij aan kennis van het dagelijkse ritme in het ziekenhuis, verschillende werkprocessen, ziektebeelden en contacten met interne en externe actoren.
Legio aan kennis
Verpleegkundigen hebben bij uitstek een goed inzicht in de samenhang binnen de zorgorganisatie en zorgtrajecten. In tegenstelling tot bijvoorbeeld artsen, die veelal met een nauwere blik en vanuit een specifieke specialisatie naar zorgvragen kijken. In de woorden van een verpleegkundig COVID-19-coördinator: 'Het is goed dat wij [COVID-19-coördinatoren] verpleegkundigen zijn en geen secretaresses die alleen naar papier kijken. We hebben een legio aan kennis van ziektebeelden en alles wat daarachter zit. De artsen hebben geen inzicht in hoe de kliniek werkt. Het is lastig om ons te vervangen, ze [artsen] hebben geen overzicht van het complete plaatje. Ze hebben medische kennis, maar niet over de rest van de kliniek.'
Kwaliteit en veiligheid
Ook kijken we naar hoe kwaliteit gedaan wordt in crisisorganisaties wanneer het ‘normale’ werk ontregeld is. Hierbij is het belangrijk om te benadrukken dat kwaliteit en veiligheid niet altijd tastbaar zijn, maar veelal versleuteld zitten in de praktijk, ingebed in de handelingen, routines en in de samenwerking binnen teams (Mesman, 2011). Uit de gesprekken met verpleegkundigen blijkt dat de kwaliteit en veiligheid van zorg (al dan niet tijdelijk) onder druk is komen te staan door de vele wisselingen in teams en, als gevolg van het afschalen van zorg, het behandelen van patiënten met uiteenlopende ziektebeelden. 'De kwaliteit van zorg is wel achteruitgegaan. Op je eigen afdeling pak je toch sneller de regie. Daar ben je gewend en bekend met de werkwijze en protocollen', aldus een geïnterviewde verpleegkundige. Hoewel de kwaliteit van zorg zoals vastgelegd in regels en richtlijnen tijdens de hoogtepunt(en) van de crisis noodgedwongen is losgelaten, zien we ook hoe impliciete kennis, gebaseerd op ervaringen, vaardigheden en kennis, het mogelijk maakt om op de juiste momenten te begrijpen wat er aan de hand is en daarop in te spelen. Dit onderstreept dat kwaliteit en veiligheid zijn ingebed in de dagelijkse praktijk en routines, en telkens opnieuw geconstrueerd worden door verpleegkundig handelen.
Verpleegkundig werk zichtbaar maken
Het is inmiddels een jaar geleden dat de eerste COVID-19-patiënten in de ziekenhuizen zijn opgenomen. Sindsdien is de aandacht voor de verpleegkundige beroepsgroep toegenomen. Dit biedt kansen om de onzichtbaarheid van een belangrijk deel van verpleegkundig werk naar de voorgrond te halen. Verpleegkundigen laten dagelijks zien dat ze, ondanks de enorme belasting, in hoogst onzekere tijden de continuïteit van zorg kunnen organiseren en waarborgen. Het verder vergroten van deze zichtbaarheid en (formele) erkenning van de organiserende vaardigheden en klinische expertise van verpleegkundigen is van belang voor de verbetering van de positie en waardering van verpleegkundigen binnen zorgorganisaties. Bewustwording en uitdragen van het eigen organiserend vermogen is naar ons idee een eerste belangrijke stap voor meer regie over het eigen beroep en versterkt de positie van verpleegkundigen aan tafel bij bestuurlijke besluitvorming."
Meer weten over het onderzoek van Martijn, Iris en Syb? Ga naar de pagina over hun deelonderzoek.