De revival van de verpleegkundig directeur in het Radboudumc
De verpleegkundige verdween uit de top van het ziekenhuis, maar is nu weer aan een opmars bezig. Zowel op strategisch vlak als in de organisatie van zorg rondom de patiënt heeft de verpleegkundige beroepsgroep een steeds belangrijkere stem. Een heel positieve ontwikkeling, concludeert Pauline van Bokhorst, die voor RN2Blend in de institutionele geschiedenis van het Radboudumc dook. “Er komen mooie tijden aan voor verpleegkundigen.”
Van Bokhorst deed het onderzoek in het kader van de master Health Policy and Management aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam, die zij naast haar werk als kwaliteitsadviseur in het Radboudumc volgde. Ze keek met name naar de rol van verpleegkundigen in de strategische top van het universitaire ziekenhuis. Haar blik ging ver terug: van de oprichting van het toenmalige Sint Radboud Ziekenhuis in 1956 tot nu.
Zorg rondom de patiënt
“Het is nu een heel interessante tijd, er is volop beweging”, vertelt Van Bokhorst. “We staan aan de vooravond van een grote transitie van de organisatie. Er zijn 10 centra gevormd met elk een collegiaal bestuur, bestaande uit een verpleegkundig, medisch en bedrijfskundig directeur. Uitgangspunt is dat zij op basis van gelijkwaardigheid keuzes maken over de strategische koers en inhoud van de zorg. De zorg wordt rondom de patiënt georganiseerd. Die hopt niet van specialisme naar specialisme, maar volgt een integraal zorgpad dat verder gaat dan de muren van het ziekenhuis.”
Non in de directie
Ook in de jaren na de oprichting van het academische ziekenhuis hadden verpleegkundigen een stevige plek in de strategische top van het ziekenhuis, blijkt uit het onderzoek van Van Bokhorst. “De directie bestond toen uit een medisch directeur en een verpleegkundig adjunct-directrice. In de eerste jaren waren het nonnen die de functie van adjunct-directrice bekleedden. De invloed van het katholicisme was in die beginjaren sowieso groot, en is lang groot gebleven. Zo had tot 2021 de bisschop een stem in de benoeming van de leden van de raad van toezicht.”
Lager in hiërarchie
De gelijkwaardigheid die in de nieuwe organisatiestructuur wordt beoogd, was er destijds niet. “De verpleegkundige stond lager in de hiërarchie: de medisch directeur was eindverantwoordelijk. Er was een duidelijke rolverdeling binnen de directie. De verpleegkundig adjunct-directrice hield zich bezig met het uitvoeren van de verpleegkundige zorg, terwijl de medisch directeur ook over het besturen van de organisatie ging.”
Productie centraal
Door bezuinigingsrondes en organisatieveranderingen raakte de verpleegkundige haar plek in de strategische top kwijt, blijkt uit archiefstukken en interviews met betrokkenen. Van Bokhorst: “In de jaren ’70 kwam de focus te liggen op efficiënte en doelmatige zorg, waarbij de productie centraal kwam te staan. De bedrijfskundigen en medici hadden een prominente rol in de bedrijfsvoering van het ziekenhuis. Voor een verpleegkundig directielid was niet langer plaats, haar taak werd als overbodig gezien.”
Clusterstructuur
Een opleving was er in de jaren ’90, toen de organisatie een clusterstructuur kreeg. De verpleegkundige beroepsgroep won toen weer aan terrein in het ziekenhuis. De directie van elk cluster bestond uit een arts, bedrijfskundige én een verpleegkundige. “Er was bovendien veel uitwisseling tussen de clusters. Ook vakinhoudelijk was er veel ontwikkeling. De eerste verplegingswetenschappers gingen in die periode van start in het ziekenhuis. Het verpleegkundig onderzoek kwam tot bloei.”
Financieel zwaar weer
De kentering kwam toen de organisatie aan het begin van de 21e eeuw in financieel zwaar weer kwam. De specialismestructuur kwam terug, met de nadruk op productie. Van Bokhorst: “Verpleegkundigen raakten weer versnipperd over de organisatie, hun invloed nam af.” Van Bokhorst werkte in die periode zelf als verpleegkundige in het Radboudumc. Ook zij merkte de achteruitgang. “De focus lag op het uitvoeren van het medische deel van de zorg. Als verpleegkundige had je weinig autonomie. Ontzettend zonde, want de verpleegkundige inbreng is juist zo belangrijk. De verpleegkundige kijkt met een holistische blik en zet de patiënt en diens wensen centraal. Maar daar was toen weinig ruimte voor.”
Nadenken over toekomst vak
Gelukkig is er de laatste jaren veel veranderd, ziet Van Bokhorst. “In het vak is ontzettend veel gaande. Verpleegkundigen hebben zich georganiseerd en denken mee over de toekomst van het vak en de zorg. Het verpleegkundig onderzoek krijgt een stevige plek in de organisatie en de groep verplegingswetenschappers is flink gegroeid.”
Patiënt centraal
Ook de aanstaande organisatieverandering zal de positie van verpleegkundigen verder verbeteren, verwacht ze. “In de centra staat de patiënt centraal. Er wordt meer gekeken naar het complete plaatje en is ruimte voor maatwerk. De rol van de verpleegkundige wordt alleen maar belangrijker.”
Ambitieus
De nieuwe verpleegkundig directeuren zijn bovendien ontzettend ambitieus, merkt Van Bokhorst. “Door deze positionering op gelijkwaardig niveau in de directie komen care, cure en controle bij elkaar. Samen optrekken is essentieel om toekomstbestendige zorg te kunnen leveren. Ze staan immers voor dezelfde uitdaging: hoe leveren we de beste zorg voor deze patiënt?”
Benieuwd naar het onderzoek van Pauline van Bokhorst? Lees haar scriptie ‘Van Zusters Onder de Bogen naar Verpleegkundig directeuren’.
Terug in de tijd in eerste aflevering nieuwe RN2Blend-podcastserie
RN2Blend-onderzoekers Dieke Martini, Pieterbas Lalleman en Jet Spits onderzochten het werk en de betekenis van de verpleegkundig directeuren in het Radboudumc. De resultaten delen zij in de podcastserie 'De verpleegkundige als directeur, over verlangen, veranderen en vergezichten'. In de eerste aflevering gaan de onderzoekers terug in de tijd. Hoe is de verpleegkundige vertegenwoordigd geweest op strategische posities binnen het Radboudumc in de afgelopen 64 jaar? En wat gaat er nu veranderen? Daarover praat Pieterbas Lalleman met Pauline van Bokhorst. Maar ook met verpleegkundig directeur Sabine van Someren-Damen en Chief Nursing Information Officer (CNIO) Jacqueline de Leeuw. In de begeleidende leergeschiedenis scherpen de onderzoekers een aantal thema’s uit die podcast verder aan.
Beluister de podcastaflevering: