Coronacrisis maakte organisatiekracht verpleegkundigen zichtbaar
Verpleegkundig werk is veel meer dan alleen de directe patiëntenzorg. Verpleegkundigen spelen een belangrijke rol in de organisatie van (COVID-)zorg. Dat deel van het werk is vaak minder zichtbaar, maar wel essentieel voor het leveren van goede zorg. Promovendus Syb Kuijper probeert er zicht op te krijgen, door in de ziekenhuizen mee te lopen en verpleegkundigen te interviewen. “Meer kennis van het verpleegkundig beroep kan leiden tot meer waardering. Want hoe kun je iets waarderen als je niet weet wát je waardeert?”
Socioloog Kuijper doet etnografisch onderzoek in de ziekenhuizen, als onderdeel van de RN2Blend-deelstudie ‘Organisatie en waardering verpleegkundig werk’. “Dat houdt in dat ik verpleegkundigen langere tijd volg in hun werk”, vertelt hij. “Ik ga als het ware naast ze staan en probeer zo meer over de cultuur en het werk van verpleegkundigen te weten te komen. Ik kijk naar hun handelingen en praktijken, en wat daarin verborgen zit. Hoe gaan ze te werk en hoe verhouden ze zich ten opzichte van andere zorgprofessionals? Door verpleegkundigen intensief te volgen hoop ik meer zicht te krijgen op wat verpleegkundig werk omvat.”
In de coulissen
Er is een verschil tussen het beeld dat over verpleegkundig werk bestaat en wat er in de praktijk gebeurt, legt Kuijper uit. “De nadruk ligt op het uitvoerende werk van verpleegkundigen, de ‘zorg aan het bed’. Dit beeld is mede ingegeven door verschillende ontwikkelingen in de zorgsector, waar de druk om veilige, goede en efficiënte zorg te verlenen hoog is. Maar verpleegkundig werk is veel meer. Verpleegkundig werk is complex en gaat ook over het naar de hand zetten van de omgeving waarin zorg wordt verleend. Een deel van het werk speelt zich ‘in de coulissen’ af, zoals de organisatie van de dagelijkse zorg. De Britse socioloog en verplegingswetenschapper Davina Allen noemt dit the invisible work of nurses (zie kader onderin). Verpleegkundigen hebben een goed inzicht in de samenhang binnen de organisatie en in zorgtrajecten. Ze onderhouden de contacten tussen de verschillende afdelingen, stemmen af en houden het overzicht. In tegenstelling tot bijvoorbeeld artsen, die veelal met een nauwere blik en vanuit een specifieke specialisatie naar zorgvragen kijken.”
Organisatie COVID-zorg
Tijdens zijn onderzoek in de ziekenhuizen ziet Kuijper hoe verpleegkundigen dit in de praktijk vormgeven, zoals in de organisatie van COVID-zorg. “De afgelopen periode onderzocht ik de rol die verpleegkundigen spelen in de organisatie van deze zorg. Als een soort stagiair volgde ik COVID-coördinatoren in hun dagelijks werk, met mijn notitieboekje in de hand. Dat leverde interessante inzichten op. Zo bleken verpleegkundigen bij uitstek in staat deze zorg te organiseren en te verlenen. Dat werd bijvoorbeeld duidelijk toen er in een ziekenhuis een plan moest komen om de toestroom van coronapatiënten in goede banen te leiden. Artsen wisten niet goed waar ze moesten beginnen, maar de verpleegkundigen gingen direct aan de slag. In no-time richtten ze de cohortafdelingen in. Ook speelden verpleegkundigen een cruciale rol in de patiëntenspreiding. Verpleegkundigen kennen de zorg en ziekenhuizen door en door, kennis die zij gebruiken voor het borgen van zowel de belangen van individuele patiënten als het toegankelijk houden van zorg.”
Zeggenschap verpleegkundigen
Erkenning van wat verpleegkundig werk inhoudt kan de beroepsgroep verder helpen, denkt Kuijper. Bijvoorbeeld op het gebied van zeggenschap. “Door het onzichtbare karakter van een deel van hun werk is de invloed van verpleegkundigen in de meeste zorgorganisaties nog beperkt. Daar is door corona wel beweging in gekomen, de crisis heeft het werk van verpleegkundigen in de schijnwerpers gezet. Verpleegkundigen worden vaker uitgenodigd om mee te praten, bijvoorbeeld in de crisisbeleidsteams. Maar als je aan die besluitvormingstafel zit, wat breng je dan in? Meer zicht op het werk dat verpleegkundigen dagelijks verrichten - en dat dit werk essentieel is voor het leveren van goede en veilige zorg - zal hun positie aan die tafel verstevigen.” Erkenning van het onzichtbare organisatiewerk van verpleegkundigen is om nog een reden van belang, volgens Kuijper. “Er wordt nu vaak geen tijd voor vrijgemaakt, omdat het veelal niet tot het formele takenpakket van verpleegkundigen behoort. Maar het ís wel een cruciaal onderdeel van hun werk. Daarnaast is het lastig iets te waarderen als je niet goed zicht hebt op wát je precies waardeert.”
Meelopen in proeftuinen
Gedurende de rest van zijn promotieonderzoek gaat Kuijper samen met zijn collega-onderzoekers meelopen in ziekenhuizen die in proeftuinen experimenteren met gedifferentieerd werken. “Door middel van etnografische methoden onderzoeken we hoe gedifferentieerd werken vorm krijgt in de dagelijkse praktijk. Welke vormen van gedifferentieerd werken zien we terug en wat ervaren verpleegkundigen als waardevol? Via focusgroepen en terugkoppelingen proberen we inzichten vervolgens terug te geven aan de praktijk. Deze reflectie maakt het ook mogelijk om, indien nodig, tussentijdse aanpassingen te doen aan de proeftuin en om als organisatie te leren over wat wel en niet werkt als het gaat om differentiëren. Zo proberen we van binnenuit mee te helpen om functiedifferentiatie vorm te geven in de ziekenhuizen. Dat ik zelf geen verpleegkundige achtergrond heb, is geen obstakel om dit onderzoek te kunnen doen. Als buitenstaander kijk ik met een frisse blik naar de ontwikkelingen en wordt er niet raar gekeken als ik af en toe een wat dommere vraag stel. Tot nu toe levert dat vooral verrassende antwoorden op.”
Davina Allen - The Invisible Work of Nurses
Volgens de Britse socioloog en verplegingswetenschapper Davina Allen is het organiserende werk van verpleegkundigen niet alleen een natuurlijk onderdeel van verpleegkundig werk, maar ook essentieel voor het verlenen van goede en veilige zorg. In haar boek The Invisible Work of Nurses uit 2014 beschrijft Allen dat verpleegkundig werk gebaseerd is op een samengaan van organiserende, praktische en klinische kennis. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het verbinden van gefragmenteerde zorg, contact onderhouden met verschillende zorgprofessionals en het inspelen op veranderende situaties in de organisaties en van patiënten. Dit organiserende werk vindt plaats op alle organisatieniveaus, zowel bij verpleegkundig werk ‘aan het bed’ als daarbuiten.
Deelonderzoek 'Organisatie en waardering verpleegkundig werk'
Het onderzoek van Syb Kuijper is onderdeel van de RN2Blend-deelstudie 'Organisatie en waardering verpleegkundig werk'. Bezoek de pagina van dit deelonderzoek.